Koopkracht: Waar gaat uw geld naartoe?

Koopkracht – het vermogen om met uw inkomen goederen en diensten te kopen – staat onder druk. Terwijl de economie groeit, blijven veel huishoudens achter. De kloof tussen economische groei en wat mensen daadwerkelijk in hun portemonnee voelen wordt steeds groter. Hoe kan het dat werkenden nauwelijks financieel vooruitgaan, ondanks jaren van economische voorspoed?

Deze pagina verkent de complexe wereld van koopkracht vanuit meerdere perspectieven: van de ontwikkeling van het minimumloon tot de erosie van geldwaarde door inflatie, en van economische hervormingen tot het dagelijkse consumentengedrag. Want koopkracht is meer dan een statistisch cijfer – het bepaalt de kwaliteit van ons leven.

Het minimumloon: fundament onder vuur

Het minimumloon vormt het fundament van onze arbeidsmarkt, maar dat fundament brokkelt af. Tussen 1979 en 1997 werd het minimumloon bevroren – een politieke keuze die resulteerde in een koopkrachtdaling van 23 procent. Ook nu nog volgt het minimumloon slechts de inflatie, niet de groei van de welvaart. Terwijl Nederland als geheel rijker wordt, blijven de inkomens onderaan stagneren.

Deze ontwikkeling heeft verstrekkende gevolgen. Werken vanuit de bijstand is nauwelijks lonend geworden, gemeenten zien voormalige bijstandsgerechtigden terugkeren voor schuldhulpverlening, en het aantal mensen dat afhankelijk is van toeslagen groeit gestaag. De relatie tussen arbeidsmarktbeleid en armoedebeleid is onmiskenbaar geworden.

Fantoomgroei en de arbeidsinkomensquote

Het fenomeen 'fantoomgroei' legt de vinger op de zere plek: economische groei die een groot deel van de mensen niet terugziet in hun portemonnee. De arbeidsinkomensquote – het aandeel van arbeid in het nationale inkomen – is gedaald. Werknemers krijgen een steeds kleiner deel van de taart, terwijl die taart juist groter wordt.

Deze ontwikkeling is geen toeval, maar het resultaat van bewuste beleidskeuzes vanaf de jaren zeventig. Het neoliberale gedachtengoed van Hayek en Friedman verschoof de focus van collectieve welvaart naar individuele verantwoordelijkheid en marktwerking. De gevolgen zijn nu voelbaar: de koopkracht van de onderste 40% is er drastisch op achteruitgegaan.

Inflatie: de stille dief van koopkracht

Inflatie – de geleidelijke stijging van prijzen – is de meest ingrijpende bedreiging voor koopkracht. Waar een brood dertig jaar geleden nog een paar gulden kostte, betalen we er nu euro's voor. Dit lijkt triviaal, maar de impact is enorm. Spaargeld dat op een bankrekening staat, verliest jaar na jaar aan waarde. Lonen die niet meestijgen met de inflatie betekenen in feite een loonsvermindering.

Toch wordt inflatie vaak gepresenteerd als een natuurverschijnsel, als een onvermijdelijk bijproduct van economische groei. De werkelijkheid is complexer: inflatie is ook een beleidsinstrument, een keuze. Het 'heilige' inflatiecijfer van twee procent is geen wetenschappelijke waarheid, maar – ironisch genoeg – bedacht door een kiwi-boer, niet door een econoom.

Economisch denken voorbij de cijfers

Koopkracht wordt vaak gereduceerd tot statistische cijfers en indexen. Maar achter die cijfers gaan mensen schuil: gezinnen die moeilijk rondkomen, jongeren die geen huis kunnen kopen, ouderen die angstig toezien hoe hun pensioenpotje krimpt. Economie is, zoals emeritus hoogleraar Salverda stelt, geen exacte wetenschap maar een combinatie van psychologie, filosofie en bestuurskunde.

Een hernieuwde focus op koopkracht vereist daarom ook een andere economische blik. Niet langer het Bruto Binnenlands Product als heilige graal, maar de vraag: hoe kunnen we als gemeenschap voorzien in wat we nodig hebben voor een goed leven? Modern Monetary Theory biedt hier interessante perspectieven, al blijven de implicaties voor eurolanden complex.

Naar een rechtvaardiger verdeling

De uitdaging voor de komende jaren is helder: hoe herstellen we de koopkracht van gewone werknemers en uitkeringsgerechtigden? Verhoging van het minimumloon lijkt onvermijdelijk, maar de vraag is: in welk tempo en met welke begeleidende maatregelen? Een verhoging naar €14 per uur zou 2,2 miljoen werkenden helpen, maar kost geld.

Toch wijzen rekenmodellen uit dat verhoging van het minimumloon niet alleen tot betere koopkracht leidt, maar ook tot daling van werkloosheid en hogere belastingopbrengsten. De economie profiteert wanneer mensen kunnen consumeren. Zoals artikel 20 van de Grondwet stelt: bestaanszekerheid en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg van de overheid. Tijd om die constitutionele belofte waar te maken.

Koopkracht is geen abstract economisch begrip – het is de concrete uitdrukking van wat mensen zich kunnen veroorloven, hoe vrij ze zich voelen, en of ze volwaardig kunnen participeren in de samenleving. Een samenleving die economisch groeit maar tegelijk achteruitboert in welzijn, heeft haar prioriteiten niet op orde. De strijd om koopkracht is uiteindelijk een strijd om menselijke waardigheid.