Wantrouwen: De Onderstroom van Onze Tijd

Bijna de helft van de Nederlanders (43%) vindt dat de overheid onvoldoende naar burgers luistert en bijna 60% vindt dat de politiek onvoldoende opkomt voor mensen zoals zij. Daardoor is het vertrouwen van mensen in de politiek laag. Wantrouwen - het gebrek aan vertrouwen in personen, instituties of systemen - is uitgegroeid tot een van de meest urgente maatschappelijke uitdagingen van deze tijd. Er is bewijs voor affectieve polarisatie: de structurele ongelijkheid in Nederland neemt toe en gaat samen met een gevoel van onbehagen en wantrouwen in de politiek.

Het Politieke Wantrouwen

Schandalen als de toeslagenaffaire leidden tot een keldering en ook de opleving van de PVV valt te verklaren door een gebrek aan vertrouwen. Het groeiende wantrouwen heeft de overheid vooral aan haarzelf te danken. Politiek wantrouwen is niet enkel een Nederlands fenomeen, maar manifesteert zich wereldwijd als reactie op falende instituties en onvervulde beloften.

Wantrouwen als Organisatievergif

Wantrouwen beperkt zich niet tot de politiek, maar vreet zich ook in organisaties vast. Ambtenaren, politici en bestuurders worden als incompetent beschouwd. Het ontbreekt aan vertrouwen in de daadkracht van politiek en overheid om urgente vraagstukken goed op te lossen. In bedrijven en instellingen ontstaan vergelijkbare patronen van achterdocht en defensief gedrag.

De Waan van Wantrouwen

Wantrouwen kan zich ontwikkelen tot een zelfversterkend patroon. Waar het begint als gezonde skepsis, kan het uitgroeien tot destructieve achterdocht die elke samenwerking ondermijnt. De laatste 30 jaren is sterk uitgegaan van wantrouwen, met een dominant efficiencydenken, met een overvloed aan verantwoording en controle.

Informatie en Desinformatie

De aanname dat gebrek aan vertrouwen voortkomt uit gebrek aan kennis bij burgers, klopt niet. De wantrouwende burgers in ons onderzoek, ook de laagopgeleiden onder hen, zijn goed geïnformeerd. Paradoxaal genoeg vergroot de informatieovervloed soms juist het wantrouwen.

De Prijs van Wantrouwen voor de Democratie

In een democratie is blind vertrouwen net zo onwenselijk als diep wantrouwen. Het ideaal is dat van burgers die kritisch volgen wat er in hun land en de politiek gebeurt en daarop hun vertrouwensoordeel baseren. Toch wordt wantrouwen problematisch wanneer het de werking van democratische instituties ondermijnt.

Wegen naar Herstel

Het begint bij het verleggen van de focus van vertrouwen naar betrouwbaarheid. En daarmee dus van de korte termijn naar de lange termijn. Vertrouwen kan niet worden afgedwongen, maar wel worden verdiend door consistent betrouwbaar gedrag over tijd.

De Weg Voorwaarts

Wantrouwen is een symptoom van diepere maatschappelijke breuken, maar het is niet onomkeerbaar. Burgers moeten het gevoel hebben dat de overheid weet wat hen bezighoudt. Daarnaast is het van belang dat de overheid burgers betrekt bij oplossingen voor de problemen in de samenleving. Of het nu gaat om politiek, organisaties of persoonlijke relaties - vertrouwen herstellen begint bij het erkennen van de menselijke behoefte om gezien, gehoord en gewaardeerd te worden.

In een tijd waarin wantrouwen de boventoon lijkt te voeren, blijft de zoektocht naar verbinding en vertrouwen een van de belangrijkste uitdagingen van onze tijd. Alleen door het wantrouwen serieus te nemen en de onderliggende oorzaken aan te pakken, kunnen we werken aan een samenleving waarin mensen elkaar weer durven te vertrouwen.